Các hình thức tương giao
Vì nguyên nhân hướng tới Tương Giao có nhiều dạng khác nhau nên các hình thức của Tình yêu và Tương Giao tương ứng cũng vậy. Có ba thể loại Tương Giao, bằng với số lượng các đối tượng đáng yêu, vì trong mỗi thể loại lại có thể tồn tại “tình cảm qua lại được biết bởi cả hai phía”. Bây giờ những người có Tương Giao dành cho nhau mong muốn điều tốt cho đối phương tương ứng với phương diện trong đó họ yêu mến người khác; do đó, những người có động cơ là ích lợi cho bản thân mình thật ra không yêu mỗi người vì bản thân họ, mà chẳng qua vì có điều gì đó tốt đẹp đến với họ từ đối phương mà thôi. Và những ai có động cơ là vui thú cũng ở trong cùng trường hợp như vậy: không phải vì tính cách của họ mà một người yêu con người thông minh, mà bởi người ấy nhận thấy họ thú vị. Vì vậy, những ai có động cơ trong Tương Giao là lợi ích chỉ yêu mến bạn bè của họ vì những điều có lợi cho họ mà thôi; những ai có động cơ là vui thú làm điều đó vì vui thú; có nghĩa là, không phải vấn đề là người bạn được yêu mến là ai mà là họ có ích và đem lại vui thú hay không.
Những Tương Giao này chỉ mang tính ngẫu nhiên mà thôi: bởi đối tượng không được yêu mến vì chính bản thân mình, mà là vì anh ta mang lại lợi ích hoặc vui thú tùy trường hợp. Những mối quan hệ Tương Giao kiểu đó tất nhiên rất có khả năng tan rã nếu các bên không không còn là chính họ nữa: tôi muốn nói là, những người khác sẽ không còn chút Tương Giao nào cho họ khi họ không còn đem lại lợi ích hoặc vui thú nữa.
Bây giờ, bản chất của lợi ích không phải là vĩnh viễn mà liên tục thay đổi; cho nên, tất nhiên, khi động lực khiến họ trở thành bạn bè không còn, Tương Giao cũng theo đó tan rã; vì nó chỉ tồn tại trong những trường hợp đó, vì những mục đích đó mà thôi. Tương Giao kiểu này được cho là tồn tại chủ yếu giữa những người già (bởi vì con người ở giai đoạn đó của cuộc đời không còn theo đuổi những gì đem lại sự dễ chịu hay vui thú mà là lợi ích) và ở những người đang trong thời đỉnh cao hoặc trẻ tuổi mà đang theo đuổi lợi ích. Họ là những người không có quan hệ mật thiết với nhau; vì đôi khi họ thậm chí không đem lại vui thú cho nhau. Trên thực tế, họ cũng không mong muốn có những quan hệ như vậy trừ khi bạn bè của họ có lợi cho họ, bởi vì họ chỉ thích thú khi họ có hy vọng gặt hái lợi ích. Thuộc Tương Giao này có loại tình cảm chủ – khách.
Về mặt khác, Tương Giao của người trẻ được cho là dựa trên động cơ vui thú: bởi vì họ sống dưới sự điều khiển của cảm xúc và thường trên mọi thứ, theo đuổi những gì đem lại vui thú cho bản thân và đối tượng của thời điểm hiện tại: và khi tuổi tác của họ thay đổi thì các vui thú của họ cũng theo đó mà đổi thay. Đây là lý do tại sao Tương Giao hình thành và tan rã nhanh chóng: vì Tương Giao thay đổi với đối tượng đem lại vui thú và những vui thú ấy thay đổi nhanh chóng.
[1156b] Giới trẻ cũng ham mê Tình Ái. Bởi một phần to lớn của tình thân hữu của tình yêu phụ thuộc vào cảm xúc và hướng tới vui thú. Vì lý do đó, họ hình thành Tương Giao và nhanh chóng từ bỏ chúng, thường thay đổi trong ngày; nhưng họ quả thật mong muốn dành thời gian một ngày ấy bên nhau, bởi vì có như thế họ mới đạt được mục đích Tương Giao của mình.
Tương giao hoàn hảo
Vậy thì Tương Giao hoàn hảo tồn tại giữa những người tốt và những người có sự tương đồng phần lớn trong lòng tốt của họ: vì những người này mong muốn điều tốt cho nhau theo những cách tương tự; trong chừng mực chúng là tốt đẹp (và bản thân họ cũng là người tốt); và những người mong muốn điều tốt cho bạn họ vì lợi ích của họ là những người bạn đích thực nhất, bởi vì họ làm vậy vì lí do của chính bản chất họ và không phải là ngẫu nhiên; cho nên, Tương Giao giữa những người này tiếp tục tồn tại miễn là họ tốt; và điều tốt, như chúng ta biết, luôn tồn tại trong nó một nguyên tắc trường tồn. Hơn nữa, mỗi bên đều vốn dĩ là tốt và cũng tốt với bạn mình, vì tất cả những người tốt không chỉ tốt đẹp một cách vô điều kiện mà còn đem lại ích lợi cho nhau nữa. Những người bạn như vậy sẽ đem lại vui thú cho nhau bởi lẽ tất cả người tốt đều như vậy vô điều kiện, và cũng trong mối tương quan với nhau, bởi vì đối với mỗi người, những hành động của bản thân và những hành động tương tự giống vậy mang lại vui thú. Và những hành động tốt đều giống nhau, hoặc ít nhất là tương tự nhau.
Do vậy Tương Giao trong những trường hợp này là vĩnh cửu, như chúng ta nên trông đợi một cách hợp lý, vì bản thân nó hội tụ đủ các điều kiện cần thiết của những người bạn. Ý tôi là, Tương Giao dưới bất kỳ hình thức nào đều dựa trên điều tốt hay vui thú (hoặc một cách vô điều kiện hoặc dành cho người nuôi tình cảm Tương Giao ấy), và là kết quả của sự tương đồng thuộc dạng nào đó; và tất cả những điều kiện tiên quyết ở trên đều thuộc về dạng này, bởi vì trong đó các bên đều giống nhau về các phẩm cách khác, rằng cái điều tốt nói chung thì cũng không giới hạn trong chỉ vui thú, và những điều đó là những phẩm cách đáng mến nhất. Nên Tình yêu và Tình thân hữu được tìm thấy mãnh liệt và tuyệt vời nhất ở người hội tụ đủ những điều kiện đó.
Hiếm khi xuất hiện Tương Giao kiểu này, bởi vì những người thuộc loại này rất ít. Bên cạnh đó, dẫu cho tất cả các điều kiện cần thiết đều được thỏa mãn, vẫn cần có thêm thời gian và sự thân mật: vì như câu tục ngữ, người ta không thể biết nhau “cho đến khi họ ăn cùng một lượng muối cần thiết”; thực tế họ cũng không thể trở nên thân mật hơn với nhau, hay làm bạn của nhau, cho đến khi mỗi người gặp người kia và được chứng tỏ là một đối tượng phù hợp của Tương Giao ấy. Những người nhanh chóng bắt đầu trao đổi các hành động thân mật có thể được cho là muốn làm bạn, nhưng họ sẽ không như vậy trừ khi họ cũng là đối tượng phù hợp của Tương Giao và được đối phương biết đến như vậy: nghĩa là, một ước muốn về Tương Giao có thể phát sinh nhanh chóng nhưng bản thân Tương Giao thì không.
(Còn tiếp)
