Bạn bè trong cảnh phát đạt và lúc cơ hàn
Ngoài ra: ta cần bạn nhất khi phát đạt hay lúc cơ hàn? Ta biết, bạn bè là cần thiết trong cả hai hoàn cảnh, bởi người gặp gian khó thì cần giúp đỡ, còn người phát đạt thì muốn mọi người sống cùng mình, và làm những điều tử tế: bởi họ có khao khát được làm điều tử tế cho người khác. Bạn bè cần thiết hơn trong nghịch cảnh, và do đó trong tình cảnh ấy, người hữu dụng sẽ được cần đến; còn có họ trong cảnh giàu sang thì đáng trân trọng hơn, vì thế mà người phát đạt muốn làm bạn với người tốt, họ thích được ban ân huệ và được sống với những người như thế. Sự hiện diện của những người bạn luôn là điều dễ chịu ngay cả trong cảnh khốn cùng: bởi người buồn đau sẽ được an ủi bởi sự cảm thông của bạn bè. Và từ đó, theo cách này, vấn đề nảy ra là, liệu rằng cách họ sẻ chia với ta gánh nặng của những tai ương, hay chính sự hiện diện của họ mà thôi, mới là điều dễ chịu, và ý thức về sự cảm thông của họ làm cho nỗi đau buồn của người khốn khổ được dịu bớt. Tuy vậy, ta sẽ không đi xa thêm vào cuộc thảo luận xem những điều trên hay một nguyên do nào khác nữa đem đến sự nhẹ nhõm dễ chịu, ít nhất hiệu quả mà ta nói tới là một chuyện rất thực tế. [1171b] Nhưng sự hiện diện của họ cũng có một tác động hỗn hợp: tôi muốn nói rằng, không chỉ riêng việc gặp mặt bạn bè đã vui vẻ, đặc biệt với người đang gặp chuyện không may, rồi những giúp đỡ cũng thực sự có thể giúp xoa dịu đi nỗi đau buồn (khuynh hướng tự nhiên của một người bạn, nếu anh ta khéo léo, là an ủi ta bằng ánh mắt và lời nói của anh, bởi anh ta biết rõ tính tình của người chịu đau khổ, nên cũng biết điều gì sẽ mang lại niềm vui cũng như nỗi buồn cho bạn mình), mà hơn nữa, việc nhìn thấy bạn đau buồn vì những bất hạnh của ta lại càng khiến ta đau thêm, vì mỗi người đều tránh gây đau thương cho bạn mình. Và vì lý do này, những người mang bản chất tốt đẹp sẽ thận trọng và không làm bạn phải đau khổ vì mình; và trừ khi ai đó cực kỳ sắt đá trước nỗi đau của người khác, anh ta không thể chịu đựng nổi nỗi đau đang lây lan sang cho bạn mình: nói ngắn gọn, anh không chấp nhận đàn ông cùng than khóc với mình, không chấp nhận việc người khác khóc cho mình chút nào: nhưng phụ nữ, và những người đàn ông mang tính nữ thì thích có người cùng than khóc với mình, và họ yêu nhau như bạn hữu, như những người đồng cảm với nhau. Nhưng rõ ràng trách nhiệm của chúng ta trong tất cả mọi thứ là bắt chước theo nhân cách cao nhất. Mặt khác, việc có bạn bè trong lúc phát đạt cũng có ưu điểm là những giao thiệp thoải mái cùng ý thức rằng họ đang vui lòng bởi thời vận tốt của chúng ta. Do vậy, dường như chúng ta nên gọi bạn bè đến vào những dịp ta đang có thời vận tốt, bởi thật cao quý khi sẵn sàng làm điều tốt cho người khác: nhưng khi gặp phải vận hạn, ta nên gọi bạn bè chỉ với sự miễn cưỡng; bởi ta nên chia sẻ càng ít càng tốt những bất hạnh của mình; về điều này, có một nguyên tắc bất thành văn như sau: “Tôi vô phước, thế là đủ.” Dịp tốt nhất để gọi họ là khi ta gặp phải rắc rối hoặc khó chịu nhỏ, họ sẽ trở nên rất hữu dụng với những người cần họ. Nhưng ngược lại, có lẽ là phù hợp khi tự tìm đến bạn bè của ta khi họ gặp phải điều bất hạnh mà không cần chờ họ gọi tới, làm vậy một cách sốt sắng (bởi thể hiện lòng tốt là trách nhiệm của người bạn, đặc biệt là khi dành cho những người đang cần đến, những người không yêu cầu nó như thể đó là quyền lợi, và điều đó cũng đáng trân trọng và vui vẻ hơn đối với cả hai); còn nếu trong trường hợp bạn ta đang gặp thời vận tốt, nếu ta có thể lan tỏa nó bằng một cách nào đó (bởi người ta cần bạn bè cho các việc như vậy), nhưng lại ngần ngại chia sẻ nó, mọi sự háo hức được thu về lợi ích đều là không chính đáng. Có lẽ người ta nên thận trọng không thể hiện sự buồn rầu trong việc từ chối sự cảm thông hay giúp đỡ của bạn bè, điều này thỉnh thoảng cũng vẫn xảy ra. Giờ đây, rõ ràng sự hiện diện của bạn bè, trong mọi hoàn cảnh, là đáng có.
(Còn tiếp)
